Muzeut Etnologjik, operimi me gjysmë kapaciteti tash e tetë vjet, nuk i ka penguar që të shënojë rritje të numrit të vizitorëve. Sipas statistikave për vitin e kaluar, ka shënuar për 20 për qind më shumë se sa viti paraprak. Përkthyer në numra – 10 vizitorë për një vit.
As në fund të vitit 2021, kur u shpall e përfunduar saga gati pesëvjeçare e restaurimit, njëri prej dy objekteve të Muzeut, “Shtëpia e familjes”, nuk u rihap më, pos përkohësisht në 100-ditëshin e Bienales ndërkombëtare nomade evropiane “Manifesta14” në verën e vitit 2022.
Oferta e vetme e Muzeut është “Shtëpia e mysafirëve” apo e “Shtëpia e zjarrit” e shekullit XVIII. E ajo vazhdon t’i mbajë dyer e hapura.
Bekim Xhemili, kustos në Muzeun Etnologjik, taksa ka folur për shifrat, ka thënë se ky institucion muzeor vazhdon ta mbajë primatin si vendi më i vizituar në kryeqytet, sidomos nga turistët dhe vizitorët e huaj.
“Muzeu Etnologjik gjatë viti 2024 ka pasur rritje prej 20 për qind të vizitorëve. Numri i vizitorëve ka kaluar shifrën e mbi 10 mijë”, ka thënë ai për Muzeun i cili shtrihet në dy prej katër objekteve të kompleksit “Eminxhik”.
Si top-destinacion në Prishtinë, ishte cilësuar kaherë. Madje kishte depërtuar edhe ndërkombëtarisht. Në vitin 2020 prestigjiozja britanike “The Guardian” kishte shkruar një artikull për muzetë më të mirë të qytetit në Evropë. Në mesin e 12 muzeve ishte edhe ai Etnologjik në kryeqytetin e Kosovës. Aktivistja Elizabeth Gowing, njëra prej më meritoreve në promovimin e Muzeut, e kishte përshkruar atë si “muze simpatik me dy shtëpi të ruajtura të periudhës otomane”.
“Po prisni enë me pluhur dhe qilima? Jo aq në këtë muze simpatik me dy shtëpi të mrekullueshme të ruajtura të periudhës otomane në kryeqytetin e vendit më të ri në Evropë. Ciceronët do t’ju ofrojnë një turne entuziast rreth hapësirave që më parë ishin të banuara – nga ‘dhoma e zjarrit’ kuzhina deri te akomodimi që iu ofrohej miqve në çdo orë të ditës apo të natën, në përputhje me rregullat strikte të mikpritjes shqiptare. Tradita të tilla duket se vdesin ngadalë dhe ciceronët anglishtfolës gjithashtu do të zgjedhin për ju arra dhe mana nga kopshtet e muzeut”, kishte shkruar Gowing, e cila prej vitesh jeton në Kosovë.
“I ndërkombëtarizuar” është Muzeu edhe për nga vizitorët.
“Sikurse në vitet e kaluara edhe në vitin që e lamë pas, mbi 80 për qind janë të huaj dhe 20 për qind vendorë”, ka thënë Xhemili. Sipas tij, dominojnë nga vendet e Evropës: Anglia, Gjermania, Zvicra, Austria, Franca.
“Pastaj shtetet skandinave, si dhe një numër i madh nga Amerika, duke mos harruar vendet aziatike, Tajvan, Hong Kong, Kina, Japonia, Koreja e të tjerë. Është rritur dukshëm numri i turistëve nga Turqia, jo vetëm në muzeun tonë, por në gjithë vendin. Nuk mungojnë turistët nga Shqipëria dhe rajoni”, ka thënë Xhemili.
Por sipas tij, bazuar në statistika, kanë vërejtur edhe një tjetër trend.
“Në katër vitet e fundit kemi numër të konsiderueshëm të mërgimtarëve që vizitojnë Muzeun, qoftë me familjet e tyre, por dhe me shoqëri dhe bashkëpunëtorë të tyre. Edhe qytetarët e Kosovës e vizitojnë muzeun sidomos në stinën e verës”, ka thënë ai.
Por për shkak se vetëm një objekt është i qasshëm për vizitorë, Muzeu Etnologjik ka kufizime edhe në vizita.
“Nuk jemi duke pranuar vizita nga shkollat dhe çerdhet, derisa të hapet për vizitorë objekti kryesor, i cili ka përfunduar restaurimin para dy vjetësh. Kohë pas kohe kemi vizita nga studentet e universiteteve dhe fakulteteve të ndryshme në Kosovë, sidomos të historisë, edukimit, antropologjisë, dizajnit e të tjerë”, ka thënë Xhemili.
Enterieri i “Shtëpisë së mysafirëve”
Në fakt, vizitat kolektive qenë ndërprerë qysh më 2017 kur nisën ndërhyrjet restauruese në objektin kryesor, “Shtëpinë e së familjes” të shekullit XIX.
E, restaurimi qe një histori më vete. Nisi në tetorin e atij viti. U ndërpre në dhjetor. Një vit pas, më 2018 krejt çfarë planifikohej deri në fund të atij viti ishte ndërhyrje emergjente e radhës, dhe menaxhmenti i Muzeut të Kosovës, nën varësi të të cilit është Muzeu Etnologjik, synonte ta bënte këtë sa më parë që të ishte e mundur për të larguar rrezikun që paraqisnin reshjet atmosferike.
Restaurimi kishte nisur me punonjësit e institucioneve të trashëgimisë kulturore. Projektin e restaurimit e të konservimit të këtij kompleksi e kishte realizuar Qendra Rajonale e Trashëgimisë Kulturore e Prishtinës, më 2016.
Për dy muaj punë, në fund të vitit 2017-s muret e brendshme të objektit të shekullit XIX ishin zhveshur deri në skelet. Dyshemeja ishte larguar krejtësisht, përderisa ndërtesa mbahej në këmbë vetëm nga shtyllat e drunjta. Edhe qerpiçët ishin larguar nga muret e brendshme. Tjegullat e kulmit qenë larguar, e mosdepërtimi i ujit të reshjeve atmosferike bëhej i mundur nëpërmjet izolimit me llamarinë. Përderisa nga brenda objekti kishte mbetur vetëm në shtylla, mureve të jashtme u ishte larguar llaçi deri në thupra. Puna e nisur në 17 tetorin e 2017-s ishte ndërprerë më 30 dhjetor. Sapo kishte nisur ndërhyrja qe konstatuar se ky objekt rrezikonte të shembej. Shpejt ishte konstatuar se gjatë ndërhyrjes kishin dalë 70 për qind punë më shumë sesa ishte paraparë me projekt. Ministria e Kulturës në buxhetin e paraparë për vitin 2017 kishte projektuar 80 mijë euro për ndërhyrjet në dy objektet e kompleksit. Për këtë vitin 2018 ishin planifikuar 50 mijë euro.
Dritaret, dyert, vitrinat ekspozuese, ashtu sikurse eksponatet e drunjta e ato të tekstilit, po ashtu do t’i nënshtroheshin procesit të restaurimit. Trajtimi i tyre për herë të fundit ishte bërë më 2006, kur edhe ishte hapur Muzeu Etnologjik për vizitorë.
Sagën e restaurimit do ta shpallte të përfunduar ministri i Kulturës, Hajrulla Çeku në janarin e vitit 2022.
Por “Shtëpia e familjes” ende i ka dyert e mbyllura dhe nuk ka një kohë të saktë për t’i rihapur.
“Objekti kryesor, i njohur si ‘Shtëpia familjare’, me ekspozitën ’Cikli i jetës'’ pritet të hapet sërish për vizitorë, ndoshta në pjesën e dytë të këtij viti, nëse procesi i trajtimit dhe konservimit të eksponateve përfundon ashtu siç e kemi planifikuar”, ka thënë etnologu Bekim Xhemili, kurator i Muzeut Etnologjik.
Por kjo varet edhe prej një projekti madhor.
Muzeu Kombëtar i Kosovës i është nënshtruar restaurimit më të madh deri më tash, me një projekt që peshon mbi 3 milionë euro. Do të jetë së paku një vit i mbyllur.
“Pasi Muzeu Kombëtar i Kosovës që nga shtatori i vitit 2024, është në proces të restaurimit të përgjithshëm, kemi filluar trajtimin, pastrimin dhe konservimin e gjithë fondit muzeor, që është në numër të madh. Ky proces do të marrë kohë edhe pse jemi duke punuar intensivisht i gjithë stafi, pasi që është prioriteti numër një i Muzeut”, ka thënë Xhemili.
E pjesë e trajtimit, restaurimit dhe konservimit është edhe koleksioni i drurit i bartur nga depoja e Muzeut Kombëtare të Kosovës, në “Shtëpinë familjare” të Muzeut Etnologjik, që pastaj do të kthehet në depon e Muzeut Kombëtar të Kosovës.
Xhemili ka rikujtuar se Muzeu Etnologjik ka një fond të pasur të koleksioneve të materialeve të ndryshme nga drurit, tekstili, metali, poçari.
“Pjesa më e madhe e eksponateve janë mbledhur nga punëtorët e Muzeut Kombëtar të Kosovës që nga themelimi në vitin 1949”, ka thënë Xhemili.
Muzeu Etnologjik vazhdimisht e ka pasuruar fondin edhe nëpërmjet dhurimeve që janë bërë nga qytetarët.
“Pas pandemisë Muzeu Etnologjik është pasuruar me shumë eksponate, që qytetarët ia kanë dhuruar vullnetarisht. Shumica e tyre janë në gjendje shumë të mirë, por që me kohë i janë nënshtruar trajtimit, pastrimit, konservimit, dhe në të ardhmen do të jenë pjesë e ekspozitave qoftë të përkohshme apo të përhershme të Muzeut”, ka thënë Xhemili.
Eksponatet e stolive, argjendarisë, gjegjësisht filigranit, sipas tij, janë nga më të vjetrat që posedon.
“Vizitorëve, përveç ambienteve të bukura të kompleksit etnologjik, shtëpive tradicionale qytetare, u bën përshtypje ekspozita etnologjike që tregon për mënyrën e jetesës tradicionale si në qytete, ashtu dhe në fshatra të popullit shqiptar dhe komuniteteve pakicë në Kosovë. Pastaj, janë koleksionet e pasura me motive, ngjyra, teknika të ndryshme, që tregojnë për artizanatet dhe zejet e shquara, të punuara dhe prodhuara nga duart e vyera të grave dhe burrave tonë. Dikush është i interesuar më shumë për punimet e tekstileve, dikush për punime të metalit, dikush tjetër për drugdhendjet, e disa të tjerë për doket, zakonet, traditat”, ka thënë Xhemili.
Por mbi dhjetë mijë vizitorët e Muzeut Etnologjik, kanë pasur mundësi ta shohin e përjetojnë vetëm gjysmën e kapitullit të tij. E, do të vazhdojë kësisoj derisa “Shtëpia familjare” t’i rihapë dyert për mysafirë.
