Myles Burke / BBC
Përkthimi: Telegrafi

Më 25 prill 1983, 42 vjet më parë, revista e respektuar gjermane Stern publikoi atë që besonin se ishte shkrimi më i bujshëm historik: ditarët privatë, të panjohur më parë, të Adolf Hitlerit. Për të prezantuar këtë ekskluzivitet të jashtëzakonshëm para shtypit botëror, revista javore kishte organizuar një konferencë për shtyp në Hamburg – në të njëjtën ditë. Historia do të dominonte me të vërtetë titujt botërorë – por, jo në mënyrën që revista shpresonte.

Tri ditë më parë, redaktori i Stern-it në Londër, Peter Wickman, i kishte thënë BBC-së se ata ishin “absolutisht të bindur” që kishin në dorë ditarët autentikë të Hitlerit. “Në fillim ishim shumë skeptikë, por angazhuam një grafolog për të analizuar shkrimin, një ekspert që krahasoi letrën, dhe historianë si profesori Trevor-Roper, dhe të gjithë ishin të bindur që janë origjinalë”.

Ditarët e shkruar me dorë mbulonin periudhën nga viti 1932-‘45, përfshirë gjithë periudhën e Rajhut të Tretë të Hitlerit. “Janë 60 ditarë, duken paksa si fletore shkolle me kapak të fortë. Kanë vula nga jashtë me svastikë dhe shqiponjë, dhe brenda, natyrisht, shkrimin shumë të ngjeshur gotik të Hitlerit”, u shpreh Wickman për BBC-në.

Stern besonte se zbulimi i tyre kishte potencialin të rishkruante atë çfarë dihej deri atëherë për udhëheqësin nazist. Përmbajtja e ditarëve ishte vërtet tronditëse, duke zbuluar një anë të panjohur dhe delikate të Firerit. Përshkruhej gjithçka, nga problemet e Hitlerit me gazrat dhe erën e keqe të gojës, te presioni i të dashurës së tij, Eva Braun, për të siguruar biletat për Lojërat Olimpike, e deri te shënimet për dërgimin e një telegrami urimi për ditëlindjen e Stalinit – “dhelprës së vjetër”. Fletoret gjithashtu linin të kuptohej, në mënyrë të habitshme, se udhëheqësi nazist nuk ishte në dijeni të Holokaustit që po kryhej në emër të tij.

Thuhej se këta ditarë ishin zbuluar nga gazetari i Stern-it, Gerd Heidemann. Ky gazetar ishte tashmë i njohur brenda redaksisë si i fiksuar pas relikeve naziste. Në vitin 1973, revista e kishte caktuar të shkruante një artikull për një jaht të rrënuar që dikur i përkiste njeriut të dytë në pushtet pas Hitlerit, Hermann Göringut. Heidemann shpenzoi një pasuri të tërë për ta blerë dhe restauruar. Ai gjithashtu filloi një lidhje dashurie me vajzën e Göringut, Edda, e cila e prezantoi me një sërë ish-nazistësh. Përmes këtyre kontakteve, sipas tij, ai kishte gjetur ditarët e Hitlerit.

Heidemann pretendonte se një aeroplan kishte transportuar ditarët, të cilët ishin shpëtuar nga përplasja dhe ishin fshehur në një çati. Gjatë viteve që pasuan, ato kishin përfunduar në duart e një koleksionisti nga Gjermania Lindore, i cili tani ofronte t’i shiste. Reporteri do të ndërmjetësonte marrëveshjen për t’i blerë, duke vepruar si ndërlidhës mes burimit të tij nga Lindja dhe revistës Stern.

Premtimi për një ekskluzivitet sensacional botëror, që do të ofronte njohuri të panjohura më parë për mendjen e diktatorit nazist, ishte thjesht një joshje e parezistueshme për revistën. Por, Stern ishte e vendosur të kishte kontroll të rreptë mbi informacionin, ndaj kur punësoi ekspertët e shkrimit për të verifikuar ditarët – duke u dhënë dokumente “autentike” të Hitlerit për krahasim – u ofroi vetëm disa faqe të zgjedhura nga fletoret. Në fund, Stern-i shpenzoi afro 9.3 milion marka gjermane [vlera e përafërt e 11.5 milionë eurove më 2025] për volumin e plotë dhe pasi kishte paguar një shumë kaq të madhe vendosi që, për siguri, t’i ruante ato në një kasafortë zvicerane.

Historiani i parë që shqyrtoi ditarët ishte profesori Hugh Trevor-Roper, i njohur edhe si Lord Dakri i Glantonit. Në vitin 1947, ai kishte shkruar librin Ditët e Fundit të Hitlerit, i cili i solli prestigj akademik dhe e bëri një nga ekspertët më të njohur për udhëheqësin nazist. Ai gjithashtu ishte drejtor i pavarur i gazetës The Times e cila dy vjet më parë ishte blerë – së bashku me The Sunday Times – nga Rupert Murdoch.

Lord Dakri fillimisht ishte skeptik për ditarët, por fluturoi drejt Zvicrës për t’i parë nga afër. Opinioni i tij filloi të ndryshonte pasi dëgjoi historinë e prejardhjes së ditarëve dhe i thanë, gabimisht, se testet kimike kishin treguar se ishin të paraluftës. Por, ajo që me të vërtetë e bindi ishte vëllimi i jashtëzakonshëm i materialit.

“Ajo që e preku më shumë Hugh Trevor-Roperin dhe që më habiti edhe mua si jo-ekspert, kur pashë materialin origjinal, ishte niveli i  madh i arkivit”, i tha BBC-së më 22 prill 1983, redaktori i The Times-it, Charles Douglas-Home. “Nuk bëhej fjalë vetëm për gati 60 fletore të mbushura me dorëshkrimin e Hitlerit, por edhe për rreth 300 vizatime e ilustrime dhe dokumente personale, si kartela e partisë. Më kujtohet se kishte vizatime që i kishte dorëzuar kur ishte i ri dhe kur shpresonte të pranohej në shkollën e artit, madje kishte edhe një pikturë me vaj etj. Një falsifikator do të duhej të ishte jashtëzakonisht i aftë për të mashtruar në të gjithë këtë gamë”.

Lord Dakri u bind se ditarët ishin autentikë, madje shkroi një artikull për The Times ku garantoi për origjinalitetin e tyre dhe deklaroi se ngjarjet historike mund të duhej të rishqyrtoheshin sipas tyre. Ndërsa lajmi për ekzistencën e ditarëve të Hitlerit u përhap, shpërtheu një luftë ofertash për të drejtat për seri, me pronarin e The Sunday Times-it, Rupert Murdoch, që fluturoi drejt Cyrihut për të negociuar marrëveshjen personalisht.

“Ditarët” e Hitlerit

Me marrëveshjet e firmosura për botimet në seri, Stern-i përgatiti me ngut një konferencë për shtyp për të shpallur para bote publikimin e ditarëve të Hitlerit. Por, edhe para zbulimit madhështor të fletoreve, filluan të lindnin dyshime mbi vërtetësinë e tyre – veçanërisht nga stafi i vetë The Sunday Times-it që e kishte pësuar më parë. Në vitin 1968, gazeta kishte paguar një paradhënie për disa ditarë që supozohej se ishin shkruar nga udhëheqësi fashist italian, Benito Mussolini, dhe që gjithashtu ishin konfirmuar si të vërtetë – madje, nga vetë i biri i tij. “Por, rezultuan se janë falsifikime të fabrikuara nga dy zonja të moshuara që jetonin në Verçeli pranë Milanos”, tha gazetari Phillip Knightley, anëtar i ekipit investigativ të The Sunday Times-it, në një intervistë për Witness History në vitin 2011.

Megjithatë, Murdochu ishte i sigurt për ditarët, dhe përkundër hezitimeve të redaktorit të gazetës, Frank Giles, ai nxitoi publikimin e serive në The Sunday Times me titullin “ekskluzivitet botëror” – një ditë përpara njoftimit për shtyp të Stern-it.

Gilesi telefonoi Lord Dakrin për të kërkuar siguri për historinë, por historiani pranoi se nuk kishte dyshime për të ndryshuar plotësisht qëndrimin “në një kthesë prej 180 shkallë”, për sa i përket autenticitetit të ditarëve. “Të gjithë në dhomë, drejtuesit e gazetës, u ulën në karrige dhe vendosën duart në kokë sepse kishim humbur verifikuesin kryesor”, kujton Knightley. “Ishte e qartë se historia ishte tërësisht e gabuar”.

The Sunday Times ende kishte mundësi të ndalte shtypshkronjën dhe të ndryshonte faqen e parë. Por, kur Gilesi telefonoi pronarin, Murdoch u përgjigj: “Vetëm sepse Dakri ka qenë i lëkundur gjatë gjithë kësaj kohe, futja atij, ne do ta botojmë”, kujton Knightley.

Për Stern-in, gjërat vetëm sa do të përkeqësoheshin të nesërmen në konferencën për shtyp. Pasi kryeredaktori Peter Koch deklaroi me vetëbesim se ishte “100 për qind i bindur që Hitleri kishte shkruar çdo fjalë në ata ditarë”, Lord Dakri – historiani që kishte garantuar për vërtetësinë – pranoi se kishte filluar të dyshonte.

Nën vështrimet e tmerruara të drejtuesve të Stern-it, Lord Dakri tha se nuk ishte në gjendje të vendoste një lidhje mes rrëzimit të aeroplanit dhe ditarëve të supozuar, dhe se ishte nxituar të jepte një gjykim. “Si historian, më duhet të them se më vjen keq që metodat e zakonshme të verifikimit historik, ndoshta në mënyrë të pashmangshme janë sakrifikuar deri-diku në emër të një zbulimi gazetaresk”, u shpreh ai.

Të nesërmen, pas asaj konference të çrregullt për shtyp, Charles Hamilton, një tregtar amerikan i autografeve, i tha emisionit BBC Breakfast se sapo pa faqet e ditarëve, “ndjeva aromën e gjallë të falsifikimeve”. Hamiltoni tha se e kuptoi menjëherë që firma nuk ishte autentike, sepse i ofroheshin vazhdimisht dokumente të falsifikuara të Hitlerit. “Së shpejti do të vërtetohet, pa asnjë dyshim – dhe pa pasur nevojë për ndonjë panel ekspertësh – se e gjithë kjo histori do të shuhet dhe do të mbetet si një nga mashtrimet më të mëdha në historinë e njerëzimit”, tha ai.

Dhe, ai nuk e kishte gabim. Brenda dy javësh, analizat e rrepta forenzike zbuluan se ditarët ishin falsifikime. Jo vetëm që – siç kishte vënë në dukje Hamiltoni për BBC-në – nënshkrimi i supozuar i Hitlerit nuk ishte i saktë, por testimet kimike zbuluan se letra, ngjitësi dhe boja nuk ishin prodhuar para Luftës së Dytë Botërore. Ditarët ishin të mbushur me gabime, fraza të përditshme moderne dhe pasaktësi historike – ndonjëherë duke iu referuar informacioneve që Hitleri nuk kishte mundur t’i dinte.

Pas këtyre zbulimeve, The Sunday Times e braktisi menjëherë serinë dhe botoi një kërkimfalje publike. Edhe Stern u detyrua të kërkojë falje publike, për faktin se ishte mashtruar nga falsifikimi.

Nën presion, Heidemanni zbuloi se burimi i tij nga Gjermania Lindore, që po i sillte ditarët, ishte Konrad Kujau – një falsifikator, i cili doli të ishte autori i vërtetë i ditarëve. Kujau ishte artist i aftë, por falsifikimet e tij nuk ishin aspak të sofistikuara. Për frymëzim, ai kishte bërë plagjiaturë të pjesëve të mëdha nga libri i Max Domarusit, Hitleri: Fjalimet dhe proklamatat 1932-1945, duke kopjuar fjalë për fjalë edhe gabimet kronologjike dhe faktike të botimit të parë të librit. Për të dhënë një ndjesi më personale ditarëve, Kujau kishte shtuar hyrjet si: “Nuk mund të marr një pushim për të vizituar Evën”, “Duhet të shkoj në postë, të dërgoj disa telegrame” dhe

“Eva thotë se kam kutërbim nga goja”. Kujau madje kishte pasur vështirësi me inicialet gotike në kapakët e ditarëve, duke shkruar gabimisht FH në vend të AH. Për t’i bërë që të duken të vjetra, kishte hedhur thjesht çaj mbi fletoret dhe i kishte rrahur mbi tavolinën e punës.

Një nga arsyet pse ditarët kaluan testet fillestare të verifikimit, ishte sepse Kujau ishte aq produktiv në falsifikimin e kujtimeve naziste, saqë shumë nga dokumentet “origjinale” që Stern u kishte dhënë ekspertëve për krahasim, ishin në fakt po ashtu të prodhuara nga vetë Kujau. Ai u arrestua nga policia dhe pranoi rolin e tij në mashtrim. Madje, si për të vërtetuar fajësinë, shkroi rrëfimin e tij në stilin e shkrimit të Hitlerit. Në vitin 1985, ai u shpall fajtor për mashtrim dhe falsifikim dhe u dënua me katër vjet e gjysmë burg.

Nga hetimet e mëtejshme, policia zbuloi se Heidemanni kishte fryrë çmimet që thoshte se burimi i tij po kërkonte për ditarët, dhe se po merrte para për vete nga fondet që Stern-i paguante. Ai duket se e kishte bërë këtë për të financuar jetën e tij luksoze, për të mirëmbajtur jahtin nazist dhe për të blerë reliket e diktatorëve të tjerë (më vonë pretendonte se zotëronte të brendshmet e Idi Aminit!). Ashtu si Kujau, Heidemanni u shpall fajtor për mashtrim në vitin 1985 dhe u dënua me katër vjet e tetë muaj burg. Në gjyqin e tij, Heidemanni këmbëngulte se edhe ai kishte qenë viktimë e mashtrimit, por Kujau gjithmonë pretendonte se gazetari e kishte ditur që ditarët ishin të rremë.

Nga pasojat e skandalit, reputacioni i Lord Dakrit si historian u dëmtua rëndë dhe në mënyrë të përhershme. Kochi dhe një tjetër redaktor i Stern-it humbën punën, ndërsa Gilesi u shkarkua nga detyra si redaktor i The Sunday Times. Madje, edhe vetë Murdoch, në botimin Leveson Inquiry për etikën në media, në vitin 2012 pranoi se vendimi për të botuar historinë “ishte një gabim i madh që bëra dhe e pranoj plotësisht përgjegjësinë. Duhet të jetoj me të për pjesën tjetër të jetës sime”.

Por, vendimi për të botuar këtë histori false e rriti tirazhin e gazetës së Murdochut. Dhe, pasi ai kishte kërkuar një klauzolë që Stern-i të kthente të gjitha paratë nëse ditarët dilnin të rremë, Murdochu përfitoi financiarisht nga mashtrimi.