Në vitin 1929, një vajzë 21-vjeçare nga Parisi, me sy të kthjellët dhe një mendje që i tejkalonte kufijtë e epokës, u ul për të dhënë agrégation-in, provimin më të vështirë të filozofisë në Francë, portën drejt katedrës dhe pavdekësisë intelektuale.

Ishte Simone de Beauvoir, studentja më e re që guxonte ta provonte ndonjëherë. Doli e dyta në të gjithë vendin.

Burri që doli i pari quhej Jean-Paul Sartre. Ishte 24 vjeç, e kishte dështuar një herë më parë, por tashmë kishte gjetur kundërshtaren dhe bashkudhëtaren e jetës.

Kur u takuan për të folur mbi Kantin, Husserl-in dhe Heidegger-in, ai i tha me sinqeritet:

-  Ti ke mendjen e një gjeniu.

Ajo buzëqeshi lehtë:

- Mendimi yt është i paplotë pa sfidat e mia.

Brenda pak javësh, ai nuk i kërkoi martesë, por diçka më të guximshme, më përmbysëse për kohën: një aleancë të lirisë absolute, mendore dhe shpirtërore. Ata e quajtën “dashuri thelbësore”, të hapur ndaj “dashurive të rastësishme”, një marrëveshje ku asnjëri nuk zotëronte tjetrin, por as nuk i fshihej tjetrit. Ishte një kontratë e çlirimit të ndërsjellë në një botë që kërkonte pronësi dhe nënshtrim.

Për vitin 1929, kjo ishte më shumë se jokonvencionale, ishte një revolucion moral.

Por Simone de Beauvoir nuk kishte lindur për të ndjekur rregullat e shoqërisë. Ajo i shpërfillte me po aq vendosmëri sa i analizonte. Ndërsa Sartre do të bëhej fytyra publike e ekzistencializmit, Beauvoir ishte truri që i jepte substancë filozofike kësaj lëvizjeje, duke e kthyer filozofinë në një akt emancipimi.

Ajo dha mësim, shkroi romane, udhëtoi, vështroi botën me sytë e një gruaje që pyeste:

Pse gratë duhet të përcaktohen gjithmonë në raport me burrat?

Pse “njeriu” është norma e qenies njerëzore, ndërsa “gruaja” është Tjetra?

Në vitin 1949, botoi kryeveprën Le Deuxième Sexe (Seksi i Dytë), një studim monumental në dy vëllime mbi shtypjen dhe ndërtimin e feminitetit. Punoi dy vjet pa u ndalur, dhe kur libri doli, tronditi një botë të tërë.

Ai fillon me një fjali që e përmbysi mënyrën se si njerëzimi e kuptonte gruan:

“Nuk lind grua, por bëhesh e tillë.”

Beauvoir shpalli se feminiteti nuk është një fakt biologjik, por një ndërtim kulturor; se ajo që quhet “natyra e gruas” është një rol i imponuar nga historia, edukimi, morali dhe religjioni.

Kisha Katolike e futi librin në Index Librorum Prohibitorum, listën e librave të ndaluar. Kritika e quajti “pornografik”, “blasfem”, “fyerje për mëmësinë”.

Por miliona gra, të heshtura e të padukshme, e lexuan dhe ndien diçka të papritur:

“Ajo ka të drejtë. Kjo është ajo që kam ndier gjithmonë, por nuk e kam ditur si ta them.”

Le Deuxième Sexe u bë themeli filozofik i feminizmit modern.

Betty Friedan e quajti “shkëndijën e parë” që frymëzoi The Feminine Mystique.

Gloria Steinem pranoi se i ndryshoi jetën.

Valët e dyta të feminizmit në vitet ’60–’70 do të ndërtoheshin mbi idetë e Beauvoir.

Por ajo nuk ishte vetëm teoriciene e lirisë, ishte një dëshmitare e saj.

Jetoi siç mendonte, me guxim dhe kontradikta, me pasion dhe plagë.

Ajo dhe Sartre nuk u martuan kurrë, nuk jetuan bashkë, por mbetën të pandarë për më shumë se gjysmë shekulli.

Të dy patën lidhje të tjera, i rrëfyen ato, i reflektuan, madje ndonjëherë ndanë të njëjtët dashnorë, eksperimente që sfidonin moralin, por që në fund i lanë me plagë që as filozofia nuk i shëronte dot.

Marrëdhënia e saj me një student 17-vjeçar ishte abuzim pushteti, një njollë e dhimbshme në jetën e saj, që ajo kurrë nuk e përballi plotësisht.

Beauvoir ishte gjeniale, por jo e pagabueshme.

Ishte revolucionare, por thellësisht njerëzore.

Në vitin 1954 botoi romanin Les Mandarins, për brezin e intelektualëve francezë pas Luftës së Dytë Botërore — vepër që i solli Çmimin Goncourt, nderin më të lartë letrar të Francës.

Më pas shkroi me ndershmëri të pamëshirshme kujtimet e saj, duke ekspozuar jetën e brendshme të një gruaje që s’u fsheh kurrë pas idealit të përsosmërisë.

Udhëtoi në Kinë, Kubë, Bashkimin Sovjetik; shkroi për politikën, pleqërinë, vdekjen dhe për atë që ajo quante “lirinë e vetëdijshme”.

Në vitet ’70, ishte ndër 343 gratë franceze që nënshkruan manifestin ku pranonin publikisht se kishin bërë aborte ilegale, duke kërkuar legalizimin e tyre. Ishte 63 vjeçe dhe mund të heshtte. Por nuk e bëri. Ajo zgjodhi të rrezikonte gjithçka për brezat që do të vinin.

Kur Sartre vdiq në vitin 1980, Beauvoir u shkatërrua.

Në librin Adieux: Një lamtumirë për Sartre, ajo shkroi për vitet e fundit të tij me një sinqeritet që tronditi kritikët.

E akuzuan se ishte tepër e zhveshur emocionalisht, tepër e ashpër.

Por ajo e dinte: e vërteta vlen më shumë se çdo formë mirësjelljeje.

Më 14 prill 1986, në moshën 78-vjeçare, Simone de Beauvoir u shua në Paris.

U varros pranë Sartre-it, në varrezat Montparnasse.

Në funeralin e saj, mijëra njerëz, gra të zakonshme, studente, filozofe, aktiviste, mbajtën librat e saj në duar si simbole të çlirimit të vetvetes.

Trashëgimia e saj është shumë më e madhe se një libër, edhe pse ai do të kishte mjaftuar.

Është shembulli i një jete të menduar e jetuar me guxim: që gruaja mund të jetë intelektuale, e lirë, e dashuruar, dhe sërish e vetja.

Që marrëdhëniet nuk kanë pse të ndjekin skenarë të parapërcaktuar.

Që mund të refuzosh planet që të ka hartuar shoqëria dhe të shkruash vetë jetën tënde.

Simone de Beauvoir doli e dyta në provimin e filozofisë në 1929.

Por në historinë e mendimit dhe të shpirtit njerëzor, ajo doli e para në diçka shumë më të madhe:

T’u mësojë grave se nuk duhet të bëhen ajo që bota u thotë të jenë, por ajo që zgjedhin të bëhen vetë.

Përgatiti: Albert Vataj