Evropa po hyn gradualisht në një zonë të re pasigurie. Lufta në Ukrainë, sulmet hibride ruse, depërtimi kinez në infrastrukturën kritike, terrorizmi me intensitet të ulët, sulmet kibernetike po konsolidohen dhe po krijojnë të dhëna dhe kërkesa të ndryshme sigurie. Në këtë kontekst, Komisioni Evropian ka vendosur që mjetet ekzistuese nuk janë më të mjaftueshme. Ai dëshiron ketë mekanizmin e vet të analizës së inteligjencës. Një “CIA evropiane”, kështu e quajnë tashmë në Bruksel dhe në mediat evropiane, edhe nëse është shumë më e vogël në shkallë, të paktën në letër.

Lëvizja ka një emër dhe një adresë. Ursula von der Leyen, Sekretare e Përgjithshme e Komisionit. Një njësi e re inteligjence që do të vendoset në thelbin e krahut ekzekutiv të BE-së dhe do të mbështetet nga shërbimet kombëtare të shteteve anëtare. Pyetja është e thjeshtë, por goditëse: A do të bëhet Evropa vërtet një lojtar që e di punën e vet, apo do të hapë një tjetër front konflikti midis shteteve dhe Brukselit?

Nga Club de Berne në IntCen – sistemi i vjetër

Për të kuptuar diskutimin rreth një “CIA-je evropiane”, duhet të shohim atë që ekziston tashmë. Bashkëpunimi midis shërbimeve të inteligjencës evropiane nuk po fillon sot. I ashtuquajturi “Klubi i Bernës” ka funksionuar që nga viti 1971, një forum joformal në të cilin marrin pjesë krerët e shërbimeve të inteligjencës të shteteve të BE-së, së bashku me Norvegjinë dhe Zvicrën. Tema është shkëmbimi i informacionit të ndjeshëm, kryesisht mbi terrorizmin dhe përmbysjet e dhunshme. Pa një bazë institucionale, pa një seli zyrtare, pa kontroll publik.

Pas 11 shtatorit, mekanizmi u forcua. U krijua “Grupi Kundër Terrorizmit” (CTG), një rrjet më i specializuar për t’u marrë me kërcënimin xhihadist, i lidhur me strukturat e BE-së, por jo i integruar zyrtarisht në to. Në të njëjtën kohë, u ndërtua një qendër zyrtare në Bruksel, Qendra e Inteligjencës dhe Situatave e BE-së, e njohur si IntCen. Kjo është njësia e analizës politike dhe shtetërore e BE-së, e integruar administrativisht në Shërbimin Evropian të Veprimit të Jashtëm (EEAS).

Ka rreth 70-100 persona në staf, analizon materiale që vijnë nga shtetet anëtare dhe prodhon raporte për këshillin, Këshillin Evropian dhe Përfaqësuesin e Lartë. Përveç kësaj, që nga viti 2007 ka funksionuar i ashtuquajturi “Kapacitet i Vetëm i Analizës së Inteligjencës” (SIAC) – një kombinim i IntCen me krahun e inteligjencës ushtarake të Shtabit Ushtarak të BE-së (EUMS Intelligence). Atje, zhvillohet përpunimi i të dhënave politike dhe ushtarake.

Në mënyrë tipike, pra, Evropa tashmë ka tre akse veprimi:

■ rrjeti informal (Club de Berne, CTG),

■ qendra analitike institucionale (IntCen),

■ analiza e unifikuar politiko-ushtarake (SIAC).

Çfarë mungon? Në sytë e Von der Leyen, mungon diçka thelbësore, një mekanizëm që është politikisht i varur nga Komisioni dhe jo nga EEAS, ku shtetet anëtare dhe Përfaqësuesi i Lartë kanë fjalën e parë.

Çfarë propozon Komisioni?

Propozimi, i zbuluar nga “Financial Times” dhe i konfirmuar nga zyrtarët e BE-së, parashikon krijimin e një njësie të re inteligjence brenda Sekretariatit të Përgjithshëm të Komisionit.

Njësia do të ketë staf me zyrtarë të dërguar nga shërbimet kombëtare të inteligjencës, do të mbledhë dhe sintetizojë informacionin që qarkullon tashmë në rrjetin evropian, do të prodhojë analiza dhe vlerësime rreziku për Presidentin, Kolegjin e Komisionerëve dhe drejtoritë kritike dhe do të veprojë si një qendër brenda iniciativës më të gjerë “Mburoja e Demokracisë Evropiane” dhe Qendrës së Rezistencës së Demokracisë të sapokrijuar, e cila synon të adresojë kërcënimet hibride dhe ndërhyrjet e huaja.

Nuk po flasim për një shërbim me mijëra agjentë, mbikëqyrje dhe rrjete operacionale sekrete. Modeli është më shumë “tru” sesa “dorë”. Një njësi e vogël – fillimisht disa dhjetëra drejtues – që do të ulet mbi një mal me të dhëna dhe do të përpiqet t’i shndërrojë ato në pushtet politik. Pse tani? Arsyeja zyrtare është përshkallëzimi i kërcënimeve hibride: fushatat ruse të dezinformimit, operacionet e ndikimit kinez, sulmet ndaj infrastrukturës, sulmet kibernetike.

Arsyeja jozyrtare është më shumë politike: Von der Leyen dëshiron një mjet që do t’i japë Komisionit fuqi të vërtetë në fushën e sigurisë, një fushë tradicionalisht e dominuar nga shtetet anëtare dhe Përfaqësuesja e Lartë.

Si do të funksionojë – dhe çfarë shton

Në praktikë, njësia e re do të mbështetet në tre themele:
IntCen dhe SIAC: Ato do të vazhdojnë të operojnë në kuadër të EEAS-it, duke prodhuar analiza strategjike mbi politikën e jashtme dhe sigurinë.

Shërbimet kombëtare: Ato do të mbeten të vetmet me përgjegjësi operacionale në terren.
Bërthama e re e Komisionit: Do të nxjerrë informacion nga dy të lartpërmendurat dhe do ta përkthejë atë në prioritete politike, legjislacion dhe ndërhyrje.

Teorikisht, njësia do të përqendrohet në: kërcënimet hibride, ndërhyrjet e huaja në zgjedhje dhe institucione, krizat e infrastrukturës, koordinimin e përgjigjeve midis Komisionit, Këshillit dhe Shteteve Anëtare.

Mbështetësit e idesë theksojnë se Komisioni tashmë ka një sasi të madhe të dhënash nga rregullatorët, shërbimet financiare, tregjet e energjisë, platformat dixhitale. Shfrytëzimi i këtyre të dhënave me një “logjikë informacioni” të vërtetë mund të forcojë kapacitetin e paralajmërimit të hershëm dhe të nxisë strukturat e sigurisë në të gjithë Unionin.

Kur shërbimet sekrete nuk duan lojtarë të tjerë

Siç pritej, nuk mungojnë reagimet. Mediat gjermane kanë zbuluar pakënaqësi në kryeqytetet evropiane, të cilat e shohin strukturën e re si konkurruese me SIAC dhe IntCen, të cilat tashmë janë forcuar institucionalisht vitet e fundit.

Argumentet kryesore të kritikëve:

■ Strukturë e dyfishtë: Pse të krijohet një qendër e re kur IntCen ekziston tashmë?

■ Përgjegjësitë: Traktati i Lisbonës është i qartë: “Siguria kombëtare mbetet përgjegjësi ekskluzive e secilit shtet anëtar.”

■ Besimi: Sa të gatshme janë agjencitë të dërgojnë informacion kritik dhe të ndjeshëm në një strukturë që nuk e kontrollojnë?

■Kontrolli politik: Një njësi brenda Komisionit i jep pushtet të madh organit ekzekutiv të BE-së, gjë që tashmë po shkakton tensione në politikat e tjera (ekonomike, fiskale, të imigracionit).

■ Prapa vijave të luftës, konflikti është edhe personal: Von der Leyen nga njëra anë, Kaia Kalas nga ana tjetër si Përfaqësuese e Lartë dhe drejtuese e EEAS-it. Në thelb, është një luftë se kush do ta mbajë çelësin e politikës së jashtme dhe të sigurisë evropiane.
Disa analistë shohin këtu një përsëritje të dilemës së vjetër evropiane ku përballet logjika ndërqeveritare (shtetet anëtare) me logjikën mbikombëtare (Komisioni).

SHBA-të, Rusia, Kina

Diskutimi rreth një “CIA-je evropiane” nuk mund të ndahet nga ndryshimet dhe sfidat e mëdha gjeopolitike.

Shërbimet evropiane janë hapur të shqetësuara për të ardhmen e bashkëpunimit me SHBA-në. Një botim në “Le Monde” regjistroi që në prill se evropianët i frikësohen një periudhe paqëndrueshmërie në politikën amerikane, me luhatje të mundshme në shkëmbimin e informacionit në varësi të personit që banon në Shtëpinë e Bardhë.

Në të njëjtën kohë, Rusia ka hyrë në një gjendje të përhershme lufte hibride: operacione dezinformimi, faqe interneti të rreme që imitojnë mediat perëndimore, sulme ndaj infrastrukturës, ndërhyrje në proceset zgjedhore të vendeve. Kina po investon në rrjete ndikimi , grupe mendimi, media sociale dhe kompani me rëndësi strategjike. Nuk po flasim vetëm për spiunazh ushtarak, por për një përpjekje sistematike për të formësuar hapësirën publike evropiane.

Në këtë kontekst, ideja që Evropa duhet të fitojë kapacitetin e saj analitik autonom duket më pak si një luks politik dhe më shumë si një domosdoshmëri për mbijetesë. Pyetja nuk është nëse duhet të bashkëpunojë me SHBA-në apo NATO-n – kjo do të vazhdojë gjithsesi. Pyetja është nëse mund të qëndrojë pa qenë thjesht një “klient” i palëve të treta.

Sa i madh është hapi?

Për momentin, IntCen ka disa dhjetëra analistë, me një staf total prej rreth 70-100 punonjësish. Bërthama e re e Komisionit po fillon edhe më e vogël – informacioni flet për “disa dhjetëra ekspertë” në fazën e parë. Pra, nuk po flasim për një “CIA prej 20 000 punonjësish”, por për një sinjal politik. Për një hap të parë që dërgon një mesazh: Komisioni nuk dëshiron të jetë vetëm një zyrë rregullimi. Ai dëshiron të jetë një qendër pushteti. Në nivel institucional, çështja është delikate.

Traktati i BE-së është i qartë: siguria kombëtare u përket shteteve. Komisioni po përpiqet të lëvizë në zonën gri midis sigurisë dhe qëndrueshmërisë politike, duke thënë se nuk po krijon një shërbim inteligjence, por një qendër analitike për mbrojtjen e institucioneve dhe politikave të Unionit. Kjo mund të zvogëlojë pengesat ligjore, por nuk e zgjidh problemin politik.

Kush fiton, kush humbet dhe çfarë është në lojë?

Nëse plani vazhdon, vetë Komisioni do të jetë i pari që do të fitojë. Do të jetë në gjendje të formësojë axhendën për sanksionet, sigurinë energjetike, politikën dixhitale dhe mbrojtjen e institucioneve demokratike në mënyrë më agresive. Do të fitojnë edhe ato shtete anëtare që ndihen të kërcënuara, por nuk kanë mekanizma të fortë kombëtarë: vendet e Evropës Lindore, vendet më të vogla në periferi. Me një strukturë evropiane, ato mund të fitojnë një imazh që nuk do ta kishin vetë.

Dhe cilët janë humbësit?

Shërbimet që kanë frikë të humbasin monopolin e tyre mbi informacionin, qeveritë që nuk duan një strukturë tjetër në Bruksel që kërkon qasje në të dhënat e tyre më të ndjeshme, ata që e shohin se çdo krizë bëhet një mundësi për të zgjeruar “bërthamën e fortë” të BE-së në fusha që dikur ishin të paimagjinueshme.

Evropa midis nevojës dhe frikës

Diskutimi rreth një “CIA-je evropiane” është në fakt një diskutim rreth asaj se çfarë lloj Evrope duam. Një Evropë që do të vazhdojë të mbështetet te SHBA-ja dhe ombrella e NATO-s për sigurinë, duke mbajtur bërthamën e fortë të shërbimeve të sigurisë në shtetet anëtare, apo një Evropë që do të guxojë të sigurojë mekanizmin e vet të analizës dhe paralajmërimit të hershëm, duke pranuar se kjo do të thotë edhe rritje të rreziqeve?

Realiteti është ndoshta diku në mes. Njësia e re nuk do të bëhet një “CIA evropiane” nesër në mëngjes. Do të jetë e vogël dhe kryesisht “e lidhur këmbë e duar” nga ekuilibrat politikë. Por çdo strukturë e tillë tenton të rritet dhe të fitojë peshë.

Nëse historia e BE-së tregon diçka, është se ndryshimet e mëdha nuk vijnë menjëherë. Ato vijnë në hapa të njëpasnjëshëm. IntCen filloi si një qendër e vogël me burim të hapur. Tani është truri de facto i analizës së Unionit. E njëjta gjë mund të ndodhë edhe me njësinë e re. Sot disa dhjetëra analistë, nesër ndoshta qendra kryesore për mënyrën se si Evropa e lexon botën.

Dhe pastaj pyetja nuk do të jetë më nëse Evropa ka nevojë për qendrën e saj të informacionit, por nëse shtetet anëtare kanë arritur të formësojnë rregullat e lojës. Apo nëse ata thjesht janë zgjuar ndaj një realiteti ku siguria e Unionit vendoset nga një zyrë në ndonjë kat të Sekretariatit të Përgjithshëm. Siguria, në fund të fundit, në shekullin e 21-të nuk gjykohet vetëm në kufij apo në fusha beteje. Ajo gjykohet nga kush e di i pari. Dhe nga kush mund ta shndërrojë këtë njohuri në fuqi. Dhe këtu është vendi ku Evropa tani po vendos nëse dëshiron të jetë spektatore apo lojtare.